باغ سپهر و ستایش

دوره كودكی، مرحله مهم وتأثیرگذاری در شكل دهی و تثبیت شخصیت انسان به شمار می رود. همین دوران پراهمیت است كه زیرساخت های تربیتی كودكان را شكل می دهد. ذوق و روان و شیوه سلوك و رفتار آنان را مشخص می سازد و به طور كلی شخصیت آن ها را صیقل بخشیده و متبلور می كند. دانشمندان علوم تربیتی و روان شناسی، این محدوده را عمدتا پنج سال اولیه زندگی كودكان می دانند.
شایان یادآوری است كه نخستین حلقه از زنجیره ارتباطی كودك با واژگان از راه شنیدن شكل می گیرد و در واقع خوب شنیدن یكی از مهارت های مهم برای ایجاد ارتباط با دیگران تلقی می شود و همین ارتباط است كه شالوده موفقیت آمیز بودن آموزش را استحكام می بخشد.
براین اساس ضرورت دارد با كودكان به گونه ای كار شود كه چگونه شنیدن و گوش دادن دقیق را به خوبی فراگیرند.
در فاصله دو تا پنج سالگی واژگان كودك با شتاب شكل می گیرد. بدیهی است كه نباید به این امر اكتفا ورزید، بلكه باید به راه های آموزش مفیدتر و اهمیت آن برای كودكان بیشتر اندیشید.
در این دوره، كودكان علاوه بر یادگیری واژه ها، می توانند به ارتباط متقابل، سخن گفتن و بازگویی آن چه شنیده اند، بپردازند. البته تأثیر چنین رویكردی بعدها آشكار می شود.
در این هنگام باید به كمك كودك شتافت تا بتواند اندیشه ها و آرای خود را بیان كند، بخواند، به بازی كردن بپردازد، خوب بشنود و ببیند، كشف كند، به گزینش بپردازد و بنویسد.
چنین تنوعی سبب می شود كودك قادر به گزینش برترین و رساترین واژه ها بشود.
انگیزش رویكرد تفكرآمیز، به مدد واژه ها و مطالبی كه كودك می آموزد، در این مرحله، گوشه هایی از شخصیت وی را بنا می نهد و استوار می سازد.
چنین است كه نقش و اهمیت موضوعاتی هم چون قصه»، آشكار می شود.
در واقع، قصه ها عاملی برای تكوین و تبلور شخصیت كودكان و وسعت بخشیدن به بینش فرهنگی آنان به شمار می رود. قصه ها پنجره هایی را به دنیاهای دور و نزدیك برای كودكان می گشایند و از این راه تجربه های آنان را فزونی می بخشند.
واژه های گوناگون به كودكان مدد می رسانند كه درون خویش را هویدا سازند. به بیانی دیگر، واژگان وسیله ای برای انتشار اندیشه ها در میان بشر به شمار می روند. براین اساس هر چه دایره واژگانی بچه ها گسترش یابد، توانایی اندیشیدن، درك و دریافت و انتقال یافته ها و تجربه های خود را بیشتر پیدا می كنند.
بنابراین كمك به رشد واژگان و گسترش اندیشه كودكان، یكی از گام های اساسی و ضروری مربیان و پدران و مادران محسوب می شود. هم چنان كه فقر واژگان می تواند سدی در راه پیشرفت آنان تلقی شود.
این است كه قصه را ثروت ادبی یگانه ای می دانند كه از جایگاهی والا برخوردار است. این حقیقتی است كه اختلافی درباره آن وجود ندارد. یعنی همه نویسندگان و ادیبان اذعان دارند كه فنون فصاحت و بلاغت و رشد دانش و فرهنگ كودكان وابسته به گنجینه واژگانی آنان است.
بچه ها براساس فطرت خویش به قصه علاقه دارند و همین، نخستین مرحله شكل گیری و به بار نشستن اهداف تربیتی در وجود آنان است. در حقیقت دانش و معرفت، زمینه كارآیی بسیاری از اهداف تربیتی و آموزشی را در وجود كودكان پدید آورده و رشد می دهد.
كودكان از همان آغاز به فهم قصه ها می پردازند یعنی به آن ها گوش می دهند، حوادث قصه ها را درمی یابند، با شخصیت همذات پنداری و تعامل پیدا می كنند ]و به نتیجه و پیام قصه ها می رسند[ و بدین ترتیب، قصه ها شادمانی حاصل از سرگرمی و آگاهی یابی را در وجود بچه ها شكل می دهند و رویكرد آنان به قصه ها را افزایش می بخشند.
به همین گونه، احساس و ادراك كودكان نسبت به مفاهیم و معانی و پیام قصه ها گسترش می یابد. بدین سبب می توان از این روزن، مسایل ادبی و تربیتی را به ذهن و روان كودكان وارد كرد.
شكل و كیفیت قصه ها از عوامل تشكیل دهنده كنش ها و واكنش ها و عاطفه های بچه هایند. قصه ها، دامنه تخیل كودكان را گسترش داده، اندیشه های آنان را پرورش می دهد، فرهنگ واژگانی شان را غنی می سازد و دانش آنان را بارور می سازند و به آنان تعادل روانی می بخشند.
پس نباید از این نكته مهم غافل بمانیم كه قصه ها نقش ارزشمندی در تشخیص و درمان بیماری های روانی و سلامتی كودكان ایفا می كنند.
خواندن یا شنیدن قصه های خوب و پرمحتوا، صفات والا را در وجود كودكان نهادینه می سازد. به این ترتیب بسیاری از اندیشه ها، دانش ها، ارزش ها و عملكردها از لابه لای قصه ها به ذهن و جان كودكان نفوذ پیدا كرده و در دل و روان آنان ماندگار می شوند.
پاره ای از اهداف تربیتی قصه ها را می توان این گونه برشمرد:
- خواندن قصه، میان كودك و ادب، انس و الفت برقرار می سازد.
- قصه ها مایه آرامش، انبساط، نشاط و دانش افزایی بچه ها می شوند.
- قصه ها با آموزش غیرمستقیم، كاركرد و تأثیرگذاری ویژه ای در میان بچه ها می یابند.
- برآورده سازی رؤیاها، رغبت ها و ظهور انفعالات كودكان از طریق قصه ها به خوبی امكان پذیر می شوند.
- قصه ها به بچه ها كمك می كنند كه اساس و منطق گفت وگو و تعامل و احترام به آرای دیگران را بیاموزند و بپذیرند.
- افزایش مهارت های شنیدن و گفتن، از دیگر كاركردهای قصه ها به شمار می روند.
- رشد عقلانی، درك مفاهیم و مسایل اجتماعی در كودكان را نیز قصه ها می توانند عهده دار شوند.
- گسترش دامنه احساسات، آزادسازی گرفت و گیرهای روانی و رشد و شكوفایی كودكان را می توان از دیگر عوامل مهم و موثر و نقش آفرین قصه ها دانست.
- ایجاد علاقه به میراث فرهنگی، واژگان زبانی و رویكرد دایمی بچه ها به كتاب خوانی» نیز از دیگر آثار پرداختن به قصه تلقی می شود.
در این جا خوب است اشاراتی به شیوه های علاقه مندسازی كودكان به مطالعه هم داشته باشیم:
- بهره گیری از كتاب هایی كه دارای تصاویر زیبا و شوق انگیز ]متناسب با سن و سال كودك[ هستند، سبب انس و آشنایی بچه ها با كتاب شده و لذت بردن از مطالعه را در پی دارد.
- كودكان به شنیدن قصه ها و دیدن تصاویر آن ها عشق می ورزند و به همین سبب خواندن قصه برای بچه ها پیش از خواب اهمیت می یابد.
- همراهی كودكان در بازدید از نمایشگاه ها و فروشگاه های كتاب و فراهم ساختن امكان گزینش كتاب به وسیله خود آنان ]البته با راهنمایی بزرگ ترها[ نیز بسیار مهم و ضروری است.
- ایجاد یك كتابخانه كوچك ویژه كودكان در خانه، به گونه ای كه دسترسی بچه ها به كتاب را تسهیل كند، به نهادینه شدن فرهنگ كتاب و كتاب خوانی و پرورش فكری كودكان، بسیار مدد می رساند.
- ضرورت ایجاد فرصت برای ورق زدن كتاب و كمك به پیدایش روحیه استقلال در گزینش و خواندن كتاب های خوب هم قابل ذكر است. این كار، رابطه میان آنان و كتاب ها را افزایش و ارتقا می بخشد.
- هدیه دادن كتاب در مناسب های گوناگونی مثل اعیاد و مجالس خانوادگی به كودكان، از دیگر راه های تشویق و ترغیب آنان به مطالعه به شمار می رود.
- سنت نیكوی كتاب خوانی در میان افراد خانواده، به صورت فردی یا جمعی- مثلا خواندن یك كتاب در هر هفته- می تواند به ایجاد علاقه و عادت به مطالعه منجر شود.
- امانت گرفتن كتاب از كتابخانه ها هم می تواند علاوه بر فرهنگ سازی برای مطالعه، كودك را با مسایل مهم دیگری هم چون نگهداری درست كتاب، امانتداری، عدم نقل مطالب بدون ذكر منبع و مأخذ، دیدار افراد اهل مطالعه در كتابخانه، وقت شناسی با تحویل به موقع كتاب و نیز بهره گیری از سایر خدمات و كاركردهای كتابخانه ها آشنا سازد.
- كمك و ترغیب كودكان به استمرار امر كتاب خوانی، هم چنین نهادینه سازی و گسترش فرهنگ كتاب و كتاب خوانی هم نقش مهمی در اعتلای فكری و فرهنگی جامعه ایفا می كند.
- گفت وگو با دوستان و آشنایان در حضور كودكان درباره كتاب های تازه منتشر شده یا كتاب هایی كه به تازگی آن ها را خوانده ایم و نیز تبادل كتاب با یكدیگر، از جمله كتاب های كودكان، می تواند زمینه خوبی را برای رویكرد كودكان و نوجوانان به كتاب خوانی فراهم آورد.
- پرهیز از بهره گیری از كتاب به عنوان وسیله ای برای پر كردن اوقات فراغت و یا مجبور كردن كودكان به مطالعه كار درستی نیست، بلكه باید زمینه های روی آوری كودكان بر اساس میل و رغبت به كتاب و مطالعه مورد توجه قرار گیرد.
بنابراین هرگاه بخواهیم كودكان را با مبانی تربیتی پرورش داده و آداب و عادات و دانستنی ها و رفتار درست و خوب را به آنان بیاموزیم، باید به درك و دریافت درستی از ادبیات كودكان برسیم و راه های وصول معانی و مفاهیم به سوی دل و روان آنان را بیابیم و ویژگی های همه جانبه تربیت را بازشناسیم.
درك این حقیقت به ویژه از سوی مربیان و معلمان و پدران و مادران، آنان را در دریای دوستی با كتاب شناور می سازد و نقش پشتیبانی كننده كتاب از آداب و تربیت های دینی و اجتماعی را در منظر آنان جاودانه می سازد. نباید از یاد ببریم كه قصه ها در این راستا نقشی اساسی، بدیع، سازنده و ماندگار دارند.

                  http://www.kayhannews.ir/890913/10.htm#other1003